Wat is gezonde stress?
In de huidige maatschappij kun je er niet meer om heen. Je kunt geen krant openslaan, geen journaal kijken of er is wel een onderwerp gerelateerd aan stress (en vooral werkstress). En alhoewel je kunt denken dat je weet wat hiermee bedoeld wordt, bestaan er toch nog wel aardig wat misverstanden over dit onderwerp.
Zo denken sommigen dat het per definitie schadelijk en ongezond zou zijn, of dat het alleen voorkomt bij mensen die complexe, verantwoordelijke banen hebben. Daarnaast denken sommigen dat mensen die aangeven dat ze spanning ervaren, zwak zijn. Het is echter alledaags, onvermijdelijk en hoort bij het leven. Een zekere mate van spanning zorgt zelfs voor alertheid en scherpte waardoor je optimaal kunt functioneren.
Op het moment dat je geconfronteerd wordt met een stressvolle situatie, vertoont je lichaam een aantal reacties. Deze reacties zijn soms zelfs van levensbelang. Denk hierbij maar aan een auto die plotseling met een hoge snelheid op je afkomt, terwijl jij op straat staat. Op dat moment reageert je lichaam met heel wat stressreacties; zo maak je adrenaline aan, je hartslag neemt toe, je bloeddruk verhoogt en door het vernauwen van de bloedvaten wordt er bloed naar het hoofd en de spieren gestuurd. Deze reacties zorgen ervoor dat je op tijd opzij kunt springen om de auto te ontwijken. Dit wordt snelle of acute stress genoemd. Dit is de gezonde vorm; het is een natuurlijke en essentiële reactie van je lichaam op een kortdurende prikkel.
Wat is ongezonde stress?
We spreken van ongezonde stress als deze te lang aanhoudt óf als er te veel stressvolle situaties achter elkaar voorkomen. Het kan zijn dat je keer op keer in een stressvolle situatie belandt, zonder dat je hier tussendoor van kunt herstellen. De stress stapelt zich op en je lichaam heeft dan steeds meer tijd nodig om te herstellen. Het is ook mogelijk dat je een zeer intense stressreactie ervaart, bijvoorbeeld na het meemaken van een ingrijpende gebeurtenis. Hoe intenser de reactie, hoe meer tijd je nodig hebt om hiervan te herstellen. Het is dan belangrijk om de spanning af te bouwen en te zorgen voor voldoende rustmomenten. Wanneer je dit niet doet, krijg je vroeg of laat te maken met de ongezonde variant, die mogelijk schadelijke gevolgen kan hebben.
In tegenstelling tot de gezonde vorm, kan de ongezonde vorm dus gevolgen hebben. Het kan zowel op mentaal als op fysiek vlak zijn sporen nalaten en wanneer ongezonde stress te lang aanhoudt, kan dit leiden tot overspannenheid of een burn-out. Ben jij in staat om bij jezelf het verschil te voelen tussen wat gezond is en wat niet? Kun jij de grens aangeven als het ongezond voor jou wordt?
Waar komt stress vandaan? Wat veroorzaakt stress?
De factoren die stress veroorzaken, noemen we stressoren. Er zijn zowel interne stressoren (vanuit jezelf) als externe (door mensen of situaties van buitenaf) stressoren. Dit lijken twee duidelijk verschillende soorten stressoren. Maar het kan vaak nog lastig zijn om ze van elkaar te onderscheiden. Dit komt bijvoorbeeld doordat externe stressoren er ook voor zorgen dat interne stressoren naar voren komen. Als je bijvoorbeeld snel in paniek raakt (interne stressor) als er iets onverwachts gebeurt, heb je hier pas last van als er ook daadwerkelijk een onverwachte situatie voordoet (externe stressor). Dus waar stress vandaan komt en wat dit veroorzaakt, is niet voor iedereen even eenvoudig te benoemen.
Wat stress met je doet
Wat stress met je doet, is per mens en per situatie verschillend. Wanneer het van korte duur is, kan het geen kwaad omdat je lichaam dit voor korte tijd goed aan kan. Wanneer de periode van overbelasting te lang aanhoudt, kunnen de reserves van je lichaam uitgeput raken en kun je last krijgen van allerlei spanningsklachten. Je lichaam geeft dan allerlei signalen af die wijzen op de aanwezigheid van aanhoudende stress. Het kan zo zijn dat mensen zich onvoldoende bewust zijn van deze signalen, of dat ze worden genegeerd. Het is dan ook niet onbelangrijk om je eigen spanningssignalen te leren waarnemen én ze de juiste betekenis weten te geven. Deze signalen doen zich voor op drie gebieden:
Psychische signalen, zoals:
- Rusteloos/opgejaagd gevoel
- Vol hoofd
- Lusteloosheid
- Moeite met concentreren
- Een zenuwachtig gevoel
Gedragssignalen, zoals:
- Gebruik van kalmerende middelen
- Veel of juist weinig eten
- Ontevreden zijn over eigen prestaties
- Gezelschap ontwijken of niet alleen kunnen zijn
Lichamelijke signalen, zoals:
- Hoofdpijn, spanning in nek en schouders
- Moeite met inslapen
- Onverklaarbaar zweten
- Hartkloppingen
Hoe kun je stress voorkomen?
Je kunt stress niet altijd voorkomen. Zoals eerder uitgelegd, is het niet altijd schadelijk en heb je het soms hard nodig. Focus je dus niet op het voorkomen ervan, maar op het voorkomen van de ongezonde variant. Ook dit is niet altijd eenvoudig, maar het begint bij het herkennen van situaties en symptomen die zorgen voor stress. Door deze situaties te voorkomen of door je ervan bewust te worden en proberen anders ermee om te gaan, kun je ongezonde stress soms voorkomen of beperken.
Hoe kun je stress verhelpen?
Wie last heeft van te veel en aanhoudende ongezonde stress, wil hier natuurlijk vanaf komen. De enige manier om dit te verhelpen is door stressoren weg te nemen of – indien dit niet mogelijk is – leren om anders om te gaan met stressoren. Soms kun je daardoor zelf stress verhelpen, maar soms heb je hierbij professionele hulp nodig. Het is belangrijk om stress te verhelpen. Het antwoord op de vraag “wat is stress?” hebben wij je gegeven, maar stress kan ook nog iets anders zijn: het voorportaal van overspannenheid, depressie of een burn-out. Daarom dien je het altijd serieus te nemen en eventueel samen met Coachingspraktijk Jasenna te werken aan het verhelpen van stress.